فهرست مطالب :
طیف مشکلات نظام حکومتی
طیف راه‌حل‌ها
چهارچوب مسئله اصلی – ۱
اصلاح ساختاری بنیادی یک نظام قدیمی
نمونه‌ای از اقدامات متداول در کشور
اصلاح موضعی یا بنیادی
اصلاح ساختار و برنامه‌ریزی توسعه
خلاء طراحی در حرکتهای جاری
چهارچوب مسئله اصلی – ۲
خلائی در فراروند اصلاح ساختاری
طراحی معماری در برنامه ریزی توسعه
چالش طراحی معماری یکپارچه
چهارچوب مسئله اصلی – ۳
بنیان نظری یک نظام کلان
ناسازگاری نظامهای کلان
شکاف سیستمی بین نظریه پردازی و طراحی کاربردها
شکاف متدولوژیک بین حوزه نظری اسلامی با حوزه نظری کلاسیک
چهارچوب مسئله اصلی – ۴
معماری نظام
نظامهای کلان و خرد
چم نظامهای کلان و خرد
رویکرد حرکت و شکل‌گیری تدریجی
چم
ساختار کتاب نظام برتر
دولت الکترونیک
نتیجه گیری
منابع
قسمتی از متن :
پدیده دولت الکترونیک از دیدگاههای مختلفی تبیین و به آن
پرداخته می شود. برخی از این دیدگاهها به این پدیده نگاهی ابزاری دارند؛ به
صورتی که دولت و حکومت، با همان ساختار و بنیادهای موجود، ابزار فاوا را
در فعالیتهای خود بکار می گیرد. اما دیدگاههای دیگری نیز وجود دارد که به
تحول دولت، ساختارها و حتی مفاهیم مطرح در آن، بر اثر بکارگیری وسیع الطیف
فاوا، قائل هستند. از پنجره نگاه این دیدگاهها، نوع جدیدی از دولت در حال
شکل گیری است. رویکردی که در نگاه ابزاری وجود دارد، با رویکرد در نگاه
تحول دهنده، متفاوت خواهد بود. رویکرد تحول دهنده به پی ریزی زیر ساختی
برای تحول می‌پردازد و مکانیزمهای اساسی و راهبردهای چنین پی ریزی را تبیین
می کند. در حالی که رویکرد ابزاری، تنها به تعریف طرحها و پروژه های ایجاد
کننده ابزارها می پردازد. و البته دستیابی به رویکرد تحول دهنده، مستلزم
فراهم سازی مقدمات نظری و طراحی است.
از سوی دیگر، پدیده دولت الکترونیک، ماهیتا نیازمند تحقق
یکپارچگی (و نه تمرکز) در فعالیتهای نظامهای فن آوری اطلاعات دستگاههای
دولتی است. در اینجا توجه به چند واقعیت ضروری است. اول آنکه دولت
الکترونیک باید ایجاد شود و پوشش کاملی از ارائه خدمات و اطلاعات را فراهم
کند. دوم آنکه دولت الکترونیک در دستگاههای مختلف به اشکال مختلف و خصوصیات
مختلف ایجاد می شود. و سوم آنکه ماهیت دولت الکترونیک، تعامل بین دستگاهی و
یکپارچگی آن را طلب می‌کند. لذا یکپارچگی، و سازگاری و امکان تعامل
بینابینی، به همراه کیفیت، از خصوصیات مورد انتظار دولت الکترونیک است.
این واقعیتها، نیاز به یک وفاق (چه به شکل راهبردی، چه به شکل عملیاتی، چه
به شکل فرابخشی، و چه به شکل بخشی) را ایجاب می کند. سند ملی دولت
الکترونیک، می تواند چنین وفاقی را برای تضمین دستیابی به کمیت، کیفیت،
یکپارچگی، سازگاری و امکان تعامل بینابینی، تامین کرده؛ و بستر و مکانیزمی
برای دسترسی به این خصوصیات را فراهم نماید.
در اینجا این نکته قابل تعمق خواهد بود که دو دسته دیدگاههای
ابزاری و تحول دهنده، نگاه‌های متفاوتی را به سند دولت الکترونیک و وفاق
مورد انتظار خواهند داشت. سند ملی در دیدگاههای دسته اول، توسعه ابزاری
د.ا. و فراهم کردن ملزومات و برخی استانداردها را، حداکثر برای همکاری،
هماهنگی و تعامل بین سیستمها و دستگاهها، مد نظر قرار می دهد. در حالی که
در دیدگاههای دسته دوم، این سند باید تضمین کننده توسعه بنیادی ساختارها،
مفاهیم و رفتارهای دولت در بستره فاوا باشد، و شکل گیری نوع جدیدی از دولت
را تبیین و تمهید نماید. این طرح، بر اساس تحلیلهای نظری انجام شده، از
زاویه دیدگاههای دسته دوم به پدیده دولت الکترونیک می نگرد.
تحول و توسعه یک نظام کلان نظیر دولت الکترونیک کشور، بخصوص
در تطابق و تعادل با تحولات سریع محیط اطراف، نیازمند یک حرکت مدبرانه و
برنامه ریزی شده است. چیزی که در این میان اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند،
اتخاذ رویکرد مطلوب، و انتخاب مسیر مناسب برای انجام این حرکت است. عدم
وجود طراحی معماری برای نظام کلان و نیز عدم وجود بنیانهای نظری، به نحوی
که شالوده یکپارچه‌ای را برای معماری نظام فراهم آورد، چیزی است که به
عنوان یک خلاء در رویکردهای متداول قابل مشاهده است. خلائی که این طرح سعی
در رفع آن داشته، و برنامه ریزی توسعه مبتنی بر طراحی معماری و نیز مبتنی
بر تبیین یک دستگاه نظری واحد را، به عنوان دو رویکرد اساسی، اتخاذ می کند.
به همین لحاظ، طرح تعدادی از سئوالات پیشینی و پسینی را پیش
روی خود قرار می دهد. سئوالاتی نظیر اینکه تعریف دولت الکترونیک چیست،
خصوصیات مطلوب د.ا. و د.ا. مطلوب چیست، و کارکردها و پیامدها، عوارض و
ملزومات تحقق د.ا. چیست، از سئوالات پیشینی هستند که مطالعه نظری انجام شده
به آنها پاسخ می دهد. و سئوالاتی نظیر اینکه د.ا. باید چه ساختار، معماری و
رفتاری داشته باشد، چشم انداز، راهبرها و گامهای تحقق د.ا. چه باید باشد،
از سئوالات پسینی هستند که در سایر بخشهای مستندات طرح به آنها پاسخ داده
شده است.
در مراحل انجام شده فاز صفر این طرح، پس از مطالعه تطبیقی در
سایر کشورهای جهان و نیز بررسی فعالیتهای انجام شده در ایران (نتایج در :
مستندات مطالعه تطبیقی)، متدولوژی و چارچوبی برای طراحی معماری تبیین و
ترسیم شده (مستندات چم)، مطالعه ای در چند حوزه مختلف نظری انجام شده و
چارچوب اولیه نظری دولت الکترونیک تبیین شده (مستندات چارچوب نظری)،
دورنمای معماری د.ا. طراحی شده (مستندات دورنمای معماری)، برنامه عملیاتی و
کلیات طرح تبیین شده (مستندات کلیات طرح و برنامه عملیاتی)، و در نهایت
راهبرد ملی دولت الکترونیک (سند) تدوین شده است.
مطالعه تطبیقی انجام شده، به جمع بندی محورهای فعالیتهای
انجام شده، دیدگاهها، رویکردها و روشهای مورد استفاده، مفاهیم و اصطلاحات
موجود در این حوزه در جهان پرداخته و تلاش می کند، برداشت یکپارچه ای را از
پدیده دولت الکترونیک در جهان (و نه لزوما برداشت ما از این پدیده)، ارائه
کند. برای این کار ضمن بررسی پدیده جامعه اطلاعاتی از منظر دیگران، تبیین
سیر تکاملی پدیده دولت الکترونیک، به کالبد شکافی این پدیده از نگاه افراد
مختلف و اسناد کشورهای مختلف می پردازد. در این مطالعه، همچنین به اجمال به
برخی حرکتهای انجام شده در کشور در این حوزه پرداخته می شود.
متدولوژی و چارچوب معماری (چم)، ضمن تبیین ابعاد نظامهای خرد و
کلان و تفکیک آنها، فراروند اساسی در دستیابی به توسعه در نظامهای کلان و
خرد را، مبتنی بر تبیین مبانی نظری مهندسی نظامهای کلان، مورد بحث قرار
داده، و چگونگی توسعه مبتنی بر معماری را طی یک فراروند تکامل تدریجی،
تبیین می کند. چم تبیین می کند که چگونه معماری نظام باید مبتنی بر تبیین
یک دستگاه نظری در یک پارادایم واحد، طراحی شود. همچنین چم نقش عقلانیت را
در زنجیره کارکردها و پیامدهای سیستم، از مخاطبان مستقیم گرفته تا مخاطبان
نهائی- مردم – صاحبان اصلی دولت، و چگونگی مبنا قرار دادن آن را در طراحی
معماری نظام نشان می دهد. ضمن آنکه چم به این نکته که یک نظام کلان باید در
فرهنگ و بطن جامعه و افراد نهادینه شود، توجه داشته و تمهیداتی متدولوژیک
را برای این نهادینه ساختن، ارائه می کند.
در مطالعه نظری طرح، چارچوب نظریه دولت الکترونیک، مبتنی بر
ارائه چارچوب نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، فن آوری اطلاعات و دولت بنا می
شود. در این تبیین نظری، نشان داده می شود که تحقق دولت، زمانی رخ می دهد
که حکومت بتواند تصمیم گیری و رفتار خود را در بطن جامعه و افراد، درونی
کرده و از قوه محرکه جامعه استفاده کند. و حکومت و دولت الکترونیک، امکان
تحقق چنین چیزی را فراهم می کند. در این بحث نظری، همچنین تبیین می شود که
حرکت جامعه به سمت جامعه اطلاعاتی، شکل گیری حکومت و دولت الکترونیکی را
(در دسته دوم دیدگاهها مورد بحث در اوائل این متن)، الزام آور و اجتناب
ناپذیر و خودجوش می سازد. در چارچوب نظری سپس به تبیین خصوصیات، کارکردها،
پیامدهای مطلوب، عوارض، و ملزومات تحقق دولت الکترونیک پرداخته می شود؛ و
نشان داده می شود که چگونه شکل گیری ملزومات مورد بحث می‌تواند عوارض را به
حداقل برساند.
بر اساس مطالعه نظری و متدولوژی و چارچوب مورد بحث، دورنمای
معماری دولت الکترونیک، لایه ها و مولفه های بنیادین و رفتارهای محوری
دولت الکترونیک را تبیین کرده و نشان می دهد که شکل گیری نظام کلان دولت
الکترونیک، مستلزم تحقق بنیادهای فرهنگ، طرح و برنامه، قواعد و ساختار و
سیستمهای عملیاتی خرد است، که در میدانهای زیر ساختی مختلف کلان و میدانهای
زیر ساختی خرد، به صورت باز، سامان می یابند. این دورنمای معماری به نحوی
لایه ها و میدانهای زیر ساختی را تبیین می کند، که بتوان راهبردها و برنامه
راهبردی و نیز برنامه عملیاتی توسعه را، مبتنی بر این لایه ها سامان داد.
بر اساس بنیادهای نظری و دورنمای معماری مورد بحث، گامها و
فازهای تحقق دولت الکترونیک تبیین شده، و مشخص می شود که دولت الکترونیک،
طی هر گام ۵ ساله، چه مرحله ای از رشد تکاملی خود را طی خواهد کرد؛ و چشم
اندازدولت الکترونیک در سال ۱۴۰۰ چه خواهد بود. در این تبیین مشخص می شود
که تحقق هر یک از گامها در هر یک از لایه ها و میدانهای زیر ساختی معماری
دولت الکترونیک، چه خواهد بود. ضمن آنکه راهبردهای ۵ گانه فاز اول از چهار
فاز طرح، در این نقطه تبیین می شود. و به عنوان ارزیابی اینکه طرح دولت
الکترونیک، در راستای آرمانها و چشم انداز ۲۰ ساله مصوب جمهوری اسلامی
ایران قرار دارد، نشان داده می شود که این طرح، و ابعاد نظری، معماری و
راهبردهای آن، چگونه مولفه های چشم انداز ۲۰ ساله را پوشش می دهد.در انتها،
مولفه های اصلی سند راهبرد ملی دولت الکترونیک، معرفی می شود.
